„Dagòn” P.H. Lovecraft

Òpòwiôdanié pòchòdzy ze zbiérkù „ Ùrzas w Dunwich ë jinszé straszné òpòwiôstczi”.

H.P. Lovecraft

Piszã to, bãdąc pòd zachtnym mentalnym cëskã, temù, że dzysô wieczór mie ju nie mdze. Bez żódnégò dëtkã ë òstatnëch dzélëkach narkòtikù, chterën robi mòje żëcé barżi spòkójnym, ni mògã té mãczi dłëżé lëdac. Rzucã sã z òkna pòdùstrzéchë na czôrną szaséjã. Të nie mëslë, że przez mòje ùzależnienié òd mòrfinë jô jem lëbawi abò jô stôł sã zwerodnilcã. Czej të ju przëczëtôsz te chùtkò grëzmòloné stronë, mòżezmerkôsz, chòc nigdë nie mdzesz gwës, czemù jô przed zabôczenim abò smiercą ni mògã ùceknąc.

Béł to jeden z nôbarżé òdemkłëch ë nômni nawiedzonëch dzélów szeroczégò Pacifikù, czej òkrãt z paczetama, na jaczim jô ladënk dozérôł, stôł sã òfiarą miemiecczégò chąsnika, w tamtim czasu béł to dopiérkò zôczątk Wiôldżé Wòjnë a sëłë Hùnów nie bëłë jéż tak  zwërodniałé, nasz òkrãt òstôł wzãti jakò słëchającô sã jima nôdgroda, òbczas czej më, òkrãtnicë bëlë traktowóny ùtczëwie ë z wiôldżim szacënkã, chtëren sã nama słëchôł jakò mòrsczim pòjmańcóm. Tak swòbódnô bëła kãdra naszich wachtôrzów, że piãc dniów póznié, jô dôł radã òdpłënąc môłim òkrãtowim czôłnã z zebrónim chùdzy jedzeniém a téż picém, co pòzwòlëło mie przez dłudżi czas przetrwac ma mòrzu.

Czëj kù reszcze jô béł sóm ë fri, mało rozmiôł, co sã wkół mie dzeje. Mòjô persóna nigdë nie bëła kòmpetentnim nawigatorã, lëno na spòdlim słóńca ë gwiôzd, jô wiedzôł że jem dzes përznã na pôłnié òd równika. Ò długòscë geògraficzné jô nick nie wiedzôł ë nie bëło nigdze niżódnégò òstrowù ani sztrądu na jaczi mòżna dopłënąc. Wiodro bëło piãkné i przëz dłudżé dnie bez żódnégò célu jô drëwòwôł, żdając na jaczis òkrãt, abò na wërzucenié na sztrąd dze mòżna zamieszkac. Ale nigdze òkrãtu ë sztrądu nie bëło. Żadłobã w mòjé samòtnoscë bëła corôz głãbszô na ti sibrzącé nieskùńczonoscë mòdrégò mòrza.

Zmiana przëszła òbczas spikù. Czej to sã stało, tegò szczególca nigdë nie pòznóm, temù że mój spik chòc nie béł spòkójni i głãbòczi, béł dërchny. Jô sã òdecknął i doznôł, że leżã w slësczim czôrnim pieczelnim błoce, jaczé swòjima wałama tak dalek sã rozcégało, jak lëno sã dało widzec a kąsk dalé òde mie lëżôł mój czôłn.

Chòc mòżna sobie mëslëc, że mòjim pierszim doznaniém bëło bë zdzëwienié z przëczënë zmianë òkòlégò, to tak richtich jô dostôł strach, bò w lëfce i czôrné òd szlimù zemi bëło cos złégò, cos, co mie do samégò bëna mrozëło. Całé òkòlé smierdzało òd rëbich trupów ë cał jinszich dzywnëch jistot lëżącëch na nieskùńczoné rówiznie paskùdnégò błota. W zwëczajnëch słowach nie dóm radë òpòwiedzëc ò brzëdoce jakô wëfùliwô cëszã ë jałowi ògrom. Nie bëło nick czëc ani nick jinszégò widzec jak rozcégający sã wkół ten czôrni szlim.  Równak panëjący bëzrëch ë jednorodnosc mãczëłë mie mgłim strachã.

Gòrącé słuńce na mie swiecëło, a samò niebò swòjim bezblónowim krwilstwie wëdôwało mie sã wnetka czôrné. Czej jô wlôz na czôłn, pòmëslôł jem, że blós jednô teòriô mòże to wszëtkò wëklarowac. Wiôldżi wëbùch wùlkanu mùszôł dzél òceanicznégò dna na górã wërzucëc òdkriwając przë tim òbindë, chtërné przez mëliónë lat lëżałë schòwóné pòd wòdą. Nowô krôjna jakô wërosłô pòd mòjima nogóma bëła tak wiôlgô, że jô nie czëł nômniészégò zwãkù szëmiącégò òceanu. Nigdze nie bëło téż ptôchów mòrsczich, jaczé bë żgrzełë te zdechłé zwiérzãta.

Przez pôrã gòdzyn jô sëdzôł ë mëslôł. Mój czôłn leżąc na bòkù dôwôł letką céniã òd sënącégò pò niebie słuńca. Pò czile gòdzënach zemia ju sã tak nie lëmiła, wëdôwało sã, że bãdze to ju dérowało krótkò jak bãdze sëchô dôwając mòżebnosc dalszégò wãdru. Té nocë jô mało spôł, drëdżégò dnia jô so zrëchtowôł na dalszą rizã rubzak z jedzeniém i picém mając nôdzejã, że nalézã zadżinioné mòrze ë mòżlëwi retënk.

Trzecégò mòżna ju bëło jic. Smród rëbów do òbarchnieniô doprowôdzôł. Jô miôł w głowie pòwôżniészé zachë, jak taczi drobiznë i dzyrskò jô rësził przed sebie. Całi czas na west wãdrëjąc czërowôł jem sã w stronã dalëczé rzmë, jakô bëła wiãkszô òd jinszich grzëpów na sibrzący pùstinië. Té nocë jô lôgrowôł, a reno szed dalé w ji stronã. Bëła òna ju terô blëżé czej jô jã pierszi rôz widzôł. Òb wieczór, czwiôrtégò dnia, jô przëszed do spòdlégò kòpca, chterën bëł dolëzną òbtoczoni. Za baro ùmãczoni, żebë na górã jic, jô òb noc w cénië rzmë òstôł.

Nie wiém czemù mòje snë ti nocë bëłë òbarchniałé, jô sã òdecknął całi zmòkłi, przed tim, jak garbati miesąc nad óstową rówizną sã pòkôzôł. Dalé jô ni móg spac. Wizje, jaczich doswiôdczëł mój môg, bëłë dlô mie czãżczé żebë jô móg je znôwù zlëdac. W blôskù miesąca jô zrozmiôł, jak nierozëmno bëło wãdrowac òb dzéń, czej słuńce dôwało nôwiãkszi gòrąc. Nocą ten wãder bë mie mnié mòce kòsztowôł, czëł jem, że terô mògã jic dalé. Jô swój róbzak pòdniós i rësził w stronã szpecu rzmë.    

 Całô mònotonia òbtaczającé rówiznë stała sã dlô mie zdrojã dzywnégò strachù, mëszlã, że òn zrobił sã wiãkszi pò wińdzeniém na samą górã. W dole, pòd mòjima nogóma, rozcégôł sã czôrni kanion, chternégò swòjim widã jiszcze miesąc nie òbjimnął. W tim placu jô sã czëł, jakbë mòjô persona stoja na samim kùńcu swiata, zdrząc na chaos czôrné nocë. W mòjëch ùrzasłëch mëslach pòjawiłë sã wëjimczi z Ùtraconégò Raju, dze Szatón zaczął swój wãder na zemiã przez dzëczé królestwa cemnoscë.

Narôz mòją ùwôgã zwrócëł wiôldżi, dzywny òbiekt chtëren łisnął biôłoscą w promieniach ledwò wzëszłégò miesąca, stôł jaczis sto jardów òde mie na procëmnim spichù .  Chùtkò jem sã ùgwësnił, że to je blós sztek wiôldżégò kamienia. Równak jegò sztôłt ë pòłożenié w całoscë przez rodã nie òstałë zrobioné. Blëższé badanié nafùlowało mie wsëczëcém, chtërnégò ni mògã wërazëc. Nimò to, że béł wiôldżi to w głãbinach mùszôł bëc, czej swiat béł jéż baro młodi, jô ni miôł wątplëwòsce, że ten dzywny òbiekt béł sztôłtowónim mònolitã stwòrzonim mòże przez tcza żëwëch ë rozëmnëch jistot.     

Zamroczoni ë wëstraszoni, ale nié bez redostné ògrôżczi nôùkòwca, jô sã blëżé przëzdrzôł temù co bëło wkół. Wieszczi wid miesąca òbtôczając zerwiszcza, ùkôzôł mie cos wiãcé: Czej jô na pichù stojôł mòje nodżi bëłë wnetka mòkré dzãka szeroczémù rozlewiskù jaczi na dnie płënãło a jegò krãtosc dzes pò dwùch stronach dżinãła. Pò drëdżé stronie wałë òbmiwałë spòdlé mònolitu na chternégò pòwierzchnië dało radã ùzdrzëc nôdpisë, a téż seré rzezbë. Pismò òstało zapisóné w nieznónim dlô mie sistemie hieroglifów. Bëłë òne jinszé jak w ksążkach przeze mie czëtónëch. Skłôdałë sã z kònwencjonalnëch wòdnëch céchów, taczich jak rëbë, wãgòrze, òsmiornice, skòrëpiaczi, miãtczôczi, wielorëbë ë jinszi wnetka taczi samé stwòrzenia. Pôrã z nich przedstôwiało mòrsczé jistotë, chtërné w naszim terôczasnym swiece nie bëłë znóné, ale to jich trupë jô widzôł na rówiznie jakô przëszła z òceanu. 

Nôbarżé mie zdzëwòwałë wiôldżé rzezbë, jaczi mòżna bëło we wòdze widzec. Bëła to całô réga reliefów przedstôwiającëch dzywną temiznã, ò chterną sóm Doré bë béł zazdrosni. Mëszlã, że òne mògłë przedstôwiac jaczis lëdzy – abò jich ôrt. Hùmanoidalné rëbë òddôwałë kłón w jaczims kamiannim kòscelë stojącym pòd mòrsczima wałama. Ò jich twôrzach ë fòrmach jô niechc w szczególcach mówic – na samò wspòmnienié je mie słabò. Groteskòwé stwòrzenia, jaczi bëłë pòza dézenkã Pòégò ë Bùlwera, w òglowim cechùnkù baro lëdzy przëbôcziwałë, nimò plëwòwatich rãków ë nogów, szeroczich, òbwisłëch lëpów, z wësadzonéma, jakbë szklanima òczama i jinszich cechach czãżczich do przëbôczeniô. Co czekawé, wëdôwało sã, że òne òstałë niepropòrcjonalno wërzezbioné wzglãda òtaczającé je scenerië; temù, że jedno ze stwòrzeniów òstało przedstawioné jak zabijô wielorëba përznã wiãkszégò jak òn. Jô zwrócëł ùwôgã, jak chùdzy jem rzekł, na jich groteskòwòsc a téż dzywną wiôlgòsc. Pò sztóce jô so równak ùmeslëł, że są to blós wëmëszlony bògòwie chtërnéma tczã bëła òddôwónô przez dzëczi abò żeglarsczé plëmiã a jich òstatny przedstôwca zdżinął w czasach przed ùrodzeniém sã człowieka z Piltdown abò Neandertalczika. Zaskòczoni tim spòzdrzeniém na ùszłota, bãdącą poza kòncepcją nôbarżi dzérsczégò antropòloga, jô stôł zamëszloni, òbczas czej miesąc rzucôł dzywné òdbica na cëchi karnôl przede mną.

To cos tam bëło. Letką brëzgòtą céchùjąc swòje wënurzenié z głãbië, wëslëznął sã nad gladã wòdë. Wiôldżi, wnetka taczi sóm jak Pòlifem, òbrzëdlëwi, jak pòtwór z mòrów, swòje pażwinowaté remiona na mònument zarzucëł, pòchilëł swój łëb i z sebie pôrã zwãków wëdôł. Mëszlã, że tédë jô òbarchniôł.

Mało so przëbôcziwóm z mòjégò wspinaniô sã pò spichù a ùrwiszczu, a téż z szôlonégò wãdru nazôd do czôłna. Zdôwało mie sã, że w tim czasu jô wele spiéwôł ë sã smiôł. Mòje wspòmnienia nie są klôr, wiém, że jak jô nazôd do czôłna przëszed, stôł sã wiôldżi sztorm, tak czë jinak jô czëł grzmòtë ë jinszé zwãczi, chterné roda wëdôwô z sebie blós w swòjich dzëczich hùmòrach. 

Czej z krôjnë cemnosce jô nazôd przëszed, òdecknął jem sã w bòlecë w San Francisco. Przëwióz mie tam haùptman amerikańsczégò òkrãtu, to òn mój czôłn na wëstrzódkù òceanu nalôz. W mòjé òmanie jô gôdôł wiele, równak jô scwierdzëł, że nicht nie pòswiãcëł ùwôdżi na mòje słowa. Ò tim, że na Pacifikù dno na wiérzch wëszło, mòji retownicë nick nie wiedzelë – jô nie próbòwôł jich przekònac do czegòs, w co ë tak bë nie delë wiarë. Pò tim jak mie wëpiselë, jô nalôz szanowanégò etnologa, chterën czejąc mòje pëtania ò stôrodôwną filëstëńską  òpòwiedniã ò Dagònie, Bògù – rëbie, zdzëwòwôł sã, ale chùtkò jô zmerkôł, że jegò pòzdrzatk je za baro kònwencjonalni, temù jô ju gò dalé nie pëtôł.  

Widzã tã jistotã kòżdé nocë, nawetka, czej miesąc zaczinô dżinąc. Jô próbòwôł mòrfinë, ale narkòtik dôwôł blós timczasowi ùbëtk, czëniąc ze mie swòjégò niewòlnika. Jô spisôł tą całą relacjã, co móm przëżëté. Jiżlë chtos chce niech dôwô wiarã, abò z tegò so robi smiéch – terô skùńczã z tim wszëtczim. Czãsto sebie sã pëtóm, czë to wszëtkò ni mògło bëc czëstą fantazją, pòwstałą w gòrączce, czej jô w czôłnie leżôł bãdąc wëstawionim na gòrącé słuńce pò tim jak z miemiecczégò wòjnowégò òkrãtu ùcek. Ni mògã mëslëc ò tim głãbòczim mòrzu, ò tëch stwòrzeniach, mògącëh sã w tim sztócë czołgac i wic sã w szlimòwatim dnie, òddając kłón swòjim stôrodôwnim kamiannim bòżkóm ë rzezbiąc jich òbrzëdlëwé pòdobiznë na mòkrëch òd wòdë mònolitach. W mòjich snach pòkôziwô sã dzéń, że òne przińdą na pòwierzchniã wëcégając swòje smierdzącé pazrë w stronã lébawégò i ùmãczonégò wojną lëdzczégò gatënkù – ò dniu w jaczim zemia pùdze w mòrze, a cemné głãbinë òceanu wënurzą sã wëstrzód pòwszechnégò pandemònium.

Kùńc je ju krótkò. Czejã trzôsk kòl dwiérzów, jakbë jaczis wiôldżé, slësczé cało sã òcérało ò nie. Òn mie nie naléze. Bòże, ta rãka! Òkno! Òkno!. 

„Faktë tikającé sã smiercë Arthura Jermyna ë jegò familië”

I

Żëcé je prôwdzëwië òbrzedlewé, a do tegò òdsłônô przed nama diôbelsczé szlachë prôwdë, chtërné czasã czënią żëcé jéż tësąc razów barżé òbrzëdlëwim. Nôùka, przëtłôczającô nas swòjima òdkrëcama, mòże bëc tãpicelã naszégò gatënkù – jiżlë më jesmë apartnym gatënkã – temù, że czejbë swiat pòznôł te wszëtczé òkropnoscë, to rëzëm zwëczajnégò smiertelnika bë tegò nie ùdwignął. Czejbë më wiedzelë, kim më jesmë, më bë zrobilë to, co zrobił pón Arthur Jermyn. Ten òblôł sã òlejã i pòdpôlôł swòje ruchna. Nicht jegò spôlonégò na pòpiół cała do ùrnë nie wsëpôł, nicht mù nadgrobkù téż nie pòstawił; temù że nalazłé òstałë dokùmeńtë ë dzywnô zacha jakô bëła zamkłô w kascë, ò jaczé lëdzë chcelë zabôczëc. Ti, co gò znelë, nie przëznôwalë sã do tegò a nawetka dôwają przék temù, że takô personã czédës bëła.

Arthur Jermyn wszëd na wrzosowiszcze i pòdpôlôł sã, czej òbezdrzôł przewiozłi z Africzi artefakt. To òna, a nie ji wëzdrzatk, doprowadzył do tegò, że wzął swòje żëcé. Wiele lëdzy nie chcałobë żëc, wëzdrząc tak dzywno, jak Arthur Jermyn, chterën béł pòetą a téż ùczałim, taczima drobnostkama sã nie przejmòwôł. Nôùka miôł we kërwi, temù, że jegò praópa pón Robert Jermyn, béł znónim antropòlogã. A jegò prapraópa pón Wade Jermyn béł jednim z pierszich, co òdkrëł òbéńdã Kònga. Pisôł nafùlowóné erudiceją rozprawë na temiznã plemion, zwiérzãtów ë zabëtków jaczé mògłë tam bëc. Gòrlëwie, stôri pón Wade sã swòjim zainetresérowanióm òddôwôł, co doprowadzëło do zacarcégò sã grańcë midze jegò pasją ë òbłãdã. Dzywné przëpùszczenia na temiznã prehistoriczné, biôłé kòngijsczé ciwilizacjë, dałë mù wiele wëkrëkùlstwa z jegò personë, czej pòkôza sã jegò knéżka „Òbserwacje niechternëch dzélów Africzi”. W 1765 rokù ten ni mający niżódnégò strachù òdkriwca òstôł zamkniãti w dodomie dlô ògòpiałëch w Huntington.

Szôleństwò bëło we wszëtczich pòkòleniach ti familië, lëdze bëlë rôd, że jich tak wiele nie bëło. Familia ni mia bòcznëch erbòwników, temù téż Arthur béł slédnym przëdstôwcą. Czejbë òn miôł dzecë, nicht nie wié, co bë móg zrobic pò ùzdrzeniém tegò artefaktu. Jermynowie nigdë za dobrze nie wëzdrzelë – cos z nima nie bëło richtich, a Arthur béł nôgòrszi. Stôré wëmalënczi w jich rodzynnym dodomie pòkôzéwałë piãkné twôrze, jaczi mielë ich przódkòwie jéż przed tim jak na swiat przëszed pón Wade. Całé szôleństwò sã òd niegò zaczãło, jegò historeje z Africzi zachwôciwałë a téż w malinczim karnie jegò kamrôtów robiłë strach. Pòcwierdzeniém tegò szôleństwa béł zbiér jegò pamiątków, chterné przëz zwëczajnégò człowieka nie bëłë bë zbiéróné ë trzëmóné.

Jéż barżé dzywné òkôzało sã to, że trzimôł swòją białkã zasztëkóną w jizbie. Cwierdzëł òn, że bëła córką pòrtugalsczégò kùpca, jaczégò òn w Africe pòznôł a òna sama nie lëda anielsczich zwëków. Razã z malinczim knôpã, jéż w Africe ùrodzonim, towarzëszëła mù w jegò drëdżé a téż nôdłëgszé rézë, bëła téż na trzecé, jak sã òkôzało òstatné, dodóm ju nazôd nie przëszła. Ji charakter dzéł dzywny, temù téż persone a nawetka słëdzë nigdë ji nie widzelë. Òbczas swòjé krótczé bëtnoscë mieszka w daleczim skrzidle rezidencjë Jermynów ë sóm chłop béł jé bedintrã. Pón Wade téż miôł dzywny charakter, jizlë szło ò òpiekã nad familią; czej z Africzi nazôd przëjachôł, nicht ni móg sã òpiekòwac jegò sënã, òkróm òbrzëdlëwé czôrné białczi pòchôdającé z Gwineë a pò ji smierce Jermyn sóm gò wzôł gò w òpiekã.

Ò tim, że jegò drëszë ùznalë gò za òbarchniałégò zdecidowałë òpòwiescë przez niegò gôdóné, òsoblëwie te, pò pôró głãbszich szklónkach. W XVIII wiekù, nie bëło mądré, żebë sztôłcony człowiek gôdôł ò òbłãdnëch rzeczach chtërné pòtkôł w Kòngò; ò wiôldżich mùrach i filarach dôwno zabëtégò miasta, jidącégò w rëjnã ë pòrosłégò winną roscëną, ò wilgòtnëch, cëchich kamiannëch nie mającëch kùńca trapach w dół jidącëch, cemnich przëpastlëwëch skarbcach i niepòjãtëch katakùmbach. W apartnoscë nie bëło mądré gôdanié ò  stôrodôwnëch bezbòżnëch miastach – bôjkòwëch jistotach jaczé w ten plach mògłë przëchôdac, jaczé w pòłowië bëłë dzëczé, a w pòłowie lëdzczé, ò chtërnëch nawetka sóm Pliniusz pisząc nie dôwôł bë wiarë w jich jistnienié; zachach, jaczé pò tim mògłë pòwstac, czej wiôldżé môłpë wzãłë ùmiérającé miasto za swòją sedzbã, razã z jegò kamiannyma mùrama ë wszëtczim co tam bëło. Pò tim jak z trzecé rizë nazôd przëjachôł ë jéż z wiôldżim pòdskacëniém pón Wade ò tim òpòwiôdôł  w karczmie Knight’s Head, przë trzecym czeliszkù; chwôlôł sã tim, co w dżunglë nalôz ë ò tim, że w znónëch blós jemù rëjinach mieszkôł. Kù reszce zaczął mówic ò  jistotach w taczi spòsób, że òstôł do bòlëcë dlô òbarchniałëch wzãti. Miôł perznã jadłobë, że òstôł  w jizbie za kratama w Huntingtom zamkłi, bò w jegò mëslach przëszła zmiana; Czej jegò sin zaczął z dzecnëch lat werôstac, pón Wade corôz mnié lubił swój dodóm, zaczął miec przed nim strach. Knight’s Head stała sã jegò główną kwartérą, a czej gò zasztëkalë, òkôziwôł cos jakbë wdzãcznosc za òchronã. Trzë lata póznié béł dót. 

Jegò sin, Filip, béł nôstãpną personą na jaką lëchò zdrzëlë lëdze. Nimò tegò, że szlachòwôł za swòjim òjca, jegò wëzdrzatk a téż manierë bëłë chamsczé do tegò stãpnia, że jinszi gò òmijalë. Chòc nie béł erbòwnikã òjcowégò szôleństwa, béł równak głupi ë w krótczich òkresach miôł ataczi niekòntrolowóné przemòdżi. Nisczi człowiek, ale baro mòcni ë chwatczi. Dwanôsce lat póznié, czej òstôł erbòwnikã rodowégò titlu, zdôł sã z córką swòjégò lesnika, personą ò cëgańsczim pòchòdzeniém, chùdzy, jéż przed tim jak jegò sin sã ùrodzył, wstąpił do wòjnowé marinarczi jakò zwëczajny òkrãtnik, bùdząc niezgara, chterné zôczątk dałë jegò przënãcenia a téż zdenk z personą niskò ùrodzoną. Pò skóńczeniém amerikańsczé wòjnë ò samòstójnota, lëdzë czëlë, że béł òkrãtnikã na kùpiecczim òkrãcë płiwającym do Africzi. Wëstrzód jinszëch òkrãtników bùdzëł cos na sztôłt szacënkù dzãka swòjé mòcë ë chwatkòscë, ale òbczas jedné noce czej jegò òkrãt na kòngijsczim sztrądze miôł założoné linë na pòlérë – òn dzes zdżinął.

Dzywnosc familië Jermynów bëła òglowò akceptowanô. Dlô sëna póna Philipa ta dzywnosc zrobia mù lëchò. Wësoczi i swòrny, mający w sobie krëjamną òrientalną widzałosc, nimò malinczich dispropòrcjów swòjégò cała, Robert Jermyn zaczął swòją karierã jakò ùczałi ë badôcz. To òn, jakò pierszi zbadôł wiôlgą kòlekcjã artefaktów, jaczé òstałë przez jegò òbarchniałégò ópa z Africzi przëwiozłé a jegò familiowé nôzwëskò stało sã sławné w swiece etnologie i eksploracje. W rokù 1815 pón Robert zdôł sã z córką sódmégò grafa Brightolme’a a póznié òstôł pobłogòsławiony trzema dzecama, nôstarszégò ë nômłodszégò sëna nigdë w pùblëcznym rëmie niegdë nie pòkôziwôł, a wszëtkò przez wiele kalëcznosców cała a téż rozëmù. Bãdąc czësto òd se przez te wszëtczé nieszczesca swòjégò zretaniô ùczałi szukôł w robòce rézejąc na dwa dłudżé wãdrë do Africzi. W 1849 rokù jegò drëdżi sin Nevil, baro òdpichającô persona, jakô parłãcziła w sobie serosc Philipa Jermyna z szëkòwnoscą Brightolmów, ùcek z tancerką, czej rok póznié nazôd przëszed dostôł òjcowsczé przëbaczenié. Jakò gdówc przëjachôł dodóm razã ze swòjim malinczim sënã Alfrédã, chterën w przińdnosce miôł bëc òjcã Arthura Jermyna.

Kamrôcë jegò gôdelë, że te wëdarzenia mògłë wëtrącëc z równowadżi rozëm sir Roberta Jermyna, ale całą katastrofã dofùlowôł sztëczk afrikańsczégò fòlkloru. Stôri ùczałi dokùmeńtowôł brawãde plemiona Ònga, jaczé mieszkało w òbiéńdze placu w jaczim òn a chùdzy jegò ópa badania prowadzôł – miôł nôdzejã, że to dô radã wëklarowac òpòwiednie ò zadżinionym miesce w jaczim dzywné hibridë mieszkałë a ò jaczich sir Wade gôdôł. Czëtając dokùmeńtacjã swòjégò przodka zmerkôł, że zachôdô gwësnô regùlarnosc w òbarchnilstwie jegò ópe, jaczé mògło bëc przez tamté brawãdë pòdskaconé. 19 rujana 1852 rokù do Jermynów przëjachôł òdkriwca Samuel Seaton, trzimôł w rãce nótérczi chtërné òstałë spisóné przez niegò wëstrzód Òngów, mając wiarã, że niechtërné brawãdë ò szarim miesce biôłech môłp, bãdącëch pòd wëszezną biôłégò bòga mògą etnologa zacekawic. W całé rozmòwie gwës pòdôł wiãcé dodôwkowëch szczegółów, chernëch roda nigdë nie mdze znónô, temù, że narôz przëszła niespòdzajnô tragedia. Czej Sir Robert Jermyn ze swòjé ksążnicë wëszed, òstawił za dwiérzama ùdëszoné cało òdkriwcë i przed tim, jak ùdało sã gò zatrzëmac, zabił całą trójką swòjëch dzecy; dwùch knôpów jaczich nicht nigdë ni miôł widzoné a téż òstatnégò chterën czédës ùcekł. Nevil Jermyn zdżinął, czej bronił swòjégò dwa lata stôrégò sëna, co òstôł włączoni do òbarchniałégò planu stôrégò człowieka. Sóm Sir Robert pò tim jak gò schwôcelë chcôł wiele razów sã zabic òdmôwiając prze tim wëdaniégò z sebie jaczégòkòlwiek artikùlacëjnégò zwãkù, w drëdżim rokù rësził gò szlach, co zrobiło gò fri òd żëcégò w zômkniãcym.

Sir Alfred Jermyn òstôł baronetã jéż przed swòjim czwiôrtim gebùrstachã, ale jegò przënãcenia nie klédowałë z nadónym mù titlã. Czej bëł dwadzesce lat stôri zrzëszëł sã z karna mùzikańtów, a jak bëł trzëdzesce lat òstawił swòją białkã i dzeckò, żebë z rizejącym amerikańsczim cirkã wãdrowac. Skùńcził swòje żécé w baro lëchi spòsób. Westrzód cirkòwëch zwérzãtów bëł jeden mòcny gòril ò widné farwie jak zwëczajnô môłpa; béł baro łagòdny, cesząc sã wiôlgą pòpùlarnoscą wëstrzód cirkòwców. Na samim zôczątkù Alfred Jermyn bëł nim zaczekawiony i czej bëła leżnosc zdrzelë na sebie przez bãdącé midze nima żelôzné krôtë. Pò jaczims czasu Jermyn pòprosëł i dostôł mòżlëwòsc szkòleniégò zwérzãca, impònejąc przë tim pùblëcznoscë a téż swòjim kamrôtóm z robòtë. Jednégò dnia ò pòrénkù, w Chicago môłpa ë Alfred Jermy mielë próbã pòjedinkù na pisce. Gòril jakò pierszi wëprowadzëł ùderzenié z wiãkszą mòcą jak chùdzy, reniąc cało a téż gòdnsc trenéra – amatora. Ò tim, co bëło póznié, nôleżnice „Wiôldżégò widowiszcza na zemi”  mówic nie lëdają. Nie spòdzéwalë sã, że Sir Alfred Jermyn ze swòjich lëpów wëdô przejmienisti, nie przëbôcziwający lëdzcczégò krzik, że òbôczą, jak niezrãcznégò antagònistã dwóma rãkóma chwôcy, szmërgnie nim ò pòdłogã klôtczi i pieczelna dzekòscą zãbama grëzë gò w włochaté gardło. Gòril stracëł swòjã słëchawòsc, ale to nie dérowało długò i nim prôwdzëwi trener dôł radã cos zrobc, baronetowégò cała nie dało radë ju pòznac.

II

Arthur Jermyn bëł sënã Sir Alfreda Jermyna ë spiéwôcczi kabaretowé chterné pòchôdanié nie bëło nikòmù znóné. Czej jé chłop a téż òjc òpùscëł familiã, mëmka wzãła Arthura do  rezidencjë Jermynów, gdze nikògò nie bëło, chto bë béł procëm jé bëtnoscë. Nie bëła pòzbawionô pòjãcégò, jak pòwinna wëzdrzëc szlacheckô gòdnosc ë miała stara ò to, żebë sin dostôł jak nôlepszé wësztôłcenié, jaczé mògłë zagwësnic ògraniczoné dëtczi. Familiowi majątk bëł terô cenczi, a samô rezidencja pòmału szła w rëjinã, ale młodi Arthur kòchôł ten stôri gmach i wszëtkò co w nim bëło. Nie przëbôcziwôł żódnégò jinszégò Jermyna, temù że béł pòetą a téż marzejónã. Niechterné familië mieszkającé w sąsedztwie Jermynów znałë òpòwiescë ò pòrtugalsczé białcë stôrégò Sir Wade’a Jermyna i sã doznalë, że w młodim knôpie mùszi sã òdziwac jegò pôłniowô krëwiô, wiãkszosc lëdzy wëszczérza sã z jegò wrażlëwòtë na piãkno, ùwôżając, że w erbie to òd mëmczi dostôł. Pòeticznô delikatnosc Arthura Jermyna nie bëła zwëczajnô tim barżi, że miôł jã knôp ò nieòkrzesónym wëzdrzatkù. Wikszosc Jermynów bëła dzywnym i òdpichającym zortã lëdzy, ale przëtrôwk Arthura béł jinszi. Czãżkò je rzeknąc, za czim òn szlachòwôł, ale wëzdrzatk jegò twarzë i długòsc jegò ramion bùdzełë òbrzëdzenié w lëdzach, jaczi gò pierszi rôz pòtkalë.

Widnosc rozëmù a téż charakter bëłë dlô Arthura wënagrodzeniém za jegò wëzdrzatk. Młodi człowiek zbiérôł nôwëższé òdznaczenia na Òksfòrdzczi akademië ë zdôwało sã, że òżëwi dôwną chwałã familië Jermynów. Chòc jegò temperament bëł pòeticczi jak nôùkòwi, miôł w swòjich planach kòntinuowac dzeło swòjich przodków na etnologiczné ië antikwariczné niwiznie, wëzweskiwając do tegò cëdowné artefaktë zebróné przez Sir Wade’a.  Swòjim marzejónowim rozëmã baro wiele mëslôł ò stôré ciwilizacjë, w jaką miôł wiarã szôlony òdkriwca i tkôł òpòwiesc za pòwiescą ò wëmarłim miesce w dżunglë,  jaczi stojało w jegò notatkach. Niewërazné słowa Sir Wade’a ò krëjamnim lesnym ôrcë hibrid, òdecknãłë w niim wsëczecé fascynacjë a téż strachù.

W 1911 rokù pò smierce matczi, Sir Arthur Jermyn robił dalszé badania. Sprzedôł dzél swòjégò majątkù, żebë miec felëjącé dëtczé, zebrôł ekspedicjã ë wërézowôł do Kònga. Na placu dogôdôł sã z belgijszczima wëszeznama ë ùrzidzôł prowadników. Ù plemion Ònga ë Kaliri béł rok czasu, zbiérając pòdôwczi chterné bëłë barżi jak zadowalającé. Wëstrzód Kaliris béł stôri wódz jaczi miôł na miono Młanu, òkróm dobré pamiãcë  béł téż baro mądri. Młanu interesowôł sã stôrima brawãdama ë pòcwierdzył kòżdą òpòwiesc jakô bëła znónô Jermynowi, dofùliwając je swòjim przëdstôwkã mitu ò kamiannym miesce i biôłëch môłpach tak jak jemù to òstało przekôzónë.

Pòdług Młanu, szarégò miasta ë hibridowëch stwòrzeń dôwno ju nie bëło, òstałë òne ùnicestwioné przez plemiã N’bangus. Pò skażëniém wikszoscë bùdacejów, zabicém mieszkańców zabralë òni wëpchaną bòdżiniã, jakô bëła òbiektã tczë tëch dzywnëch jistot – wëpchóné cało biôłé bòdzinië môłpë w tradicjë kòngijszczich plemion bëła òna ùskarnieniém princesë jakô rządzëła w miesce. Młanu nie wiedzôł, czim tak richtich bëłë te biôłé môłpë, ale zmerkôł, że mòglë òni to miasto zbùdowac. Jermyn nie miôł spòdlégò, żebë jaczis przepùszczenia wërazëc, ale pò dokładniszém przësłëchaniém ùczëł òd wòdza baro farwną brawãdã. 

Mówioné bëło, że môłpiô princesa bëła białką wiôldżégò biôłégò bòga chterën z westu przëszëd. Przez dłudżé lata razã miastã rządzëlë, ale czej jima sã sin ùrodzył, wzãlë gò ë òdeszlë. Póznié bóg ë jegò białka przëszlë nazôd, a pò smierce swòjé białczi ji bòsczi chłop zmùmifikòwôł cało ë złożëł je w kamiannym grobòwcu, chterën stôł sã òbiektã tczë. Póznié òn sóm w nieznónym czerenkù òdszed. Zdôwało sã, że brawãda przedstôwiô trze drodżi. Pòdług jedné historë nick sã nie stało, òkróm tegò, że wëpchónô bòdżinia bëła simbòlã dominacjë dlô kòżdégò plemienia jaczé ją miało.  Drëgô historia òpòwiôdô ò tim, że bóg nazôd przëszed, żebë ùmrzec kòl swòjé pòchòwóné białczi. Trzecô wersja przedstôwia pòwrót jegò sëna, chterën bãdąc ùstnym – abò môłpiégò abò bòsczégò wiekù – nie béł swiądny swòjé juwernote. Nót je przëznac, że czôrny mają wiôlgą wëòbrazniô ë wëzweskelë wszëtkò co bëło w ti wëmëszloné brawãdze.

Arthur Jermyn ni miôł ju żódnëch wątplëwòsców co do jistnieniégò miasta òpisónégò przez stôrégò Sir Wade’a – ë nie dzëwòwôł sã, czej na zôczątkù 1912 rokù nalôz to, co z miasta òstało. Jegò wiôlgòsc w brawãdach bëła przesadzonô, ale kame wkłó leżącé swiôdczëłë, że nie bëła to zwëczajnô mùrzińskô wies. Nie dało radë nalézc rzezb, a môłi rozmiar całé ekspedicjë nie dôwôł mòżlewòtë òdkòpaniô jedurnégò przéńdzeniô, chternë mòżlewië prowadzëło w dół do rozcégającëch sã pòd nima pòdzemiów, ò jaczich wspòminałë nótérczi. Ò biôłëch môłpach ë wëpchóné bòdżinie Arthur gôdôł ze wszëtczima plemiennyma wódcama w òbiéńdze, dopiérkò pò rozmòwie z Eùropejczikã dało radã pòcwierdzec pòdôwczi zwëskóné òd Młanu. M. Verhaeren, belgijsczi hańdlowi ageńt, mieszkający w faktorie nad rzéką Kòngò, ùwôżôł, że mòże nalézc, a téż dobëc wëpchaną bòdżiniã ò jaczé czédës czëł – temù, że N’bangòwie bãdącé mòcnim lëdã w dôwnëch czasach, terô bëlë wiérnéma słëgama belgijsczégò króla Alberta i przë môłé namòwie òni bë to straszné bóstwò mòglë òddac. Czej Jermyn do Anielsczé nazôd jachôł béł rôd, że za pôrã miesãcy dosnie nie mającą niżódné prézë etnologiczną relikwiã jakô bëła pòcwierdzeniém nôdzekszé relacjë jegò prapraópë – to znaczi nôdzekszą ò jaczé czej le czëł. Erbòwnicë majątków mieszkający w òbiéńdze mòże czëlë te wszëtczé òpòwiescë òd swòjich przodków, chterny słëchalë Sir Wade’a sedzącégò kòl stołu w Knight’s Head. Arthur baro cerplëwie  na relikwią czekôł, jakô miała bëc przësłónô przez póna Verhaerena. Przez ten czas z wiôlgą starą badôł to, co napisôł jegò òbarchnałi przódk. Czëł, że z Sir Wad’em parłãczi gò mòcnô zrzesz, zaczął szëkac szlachów jegò òsobistégò żëcô w Anielsczi a téż w jegò afrikańsczich wãdrach. Gãbnëch relacjów ò krëjamné ë òddzeloné òd jinszich lëdzy białce bëło fùl, ale nie òstôł niżóden szlach tegò, że òna bëła w rezidencjë Jermynów. Òn sóm mëslôł nad leżnoscama chterné spòwòdowałë zacarcé ji całé bëtnoscë ë ùznôł, że temù wszëtczémù dowinny béł òbłãd Sir Wade’a. Przëbôczôł sobie, że jegò prapraóma bëła córką pòrtugalsczégò kùpca z Africzi. Bez wątpieniô ji prakticznosc a téż małô znajomòsc Czôrnégò Lãdu bëłë pòwòdã tegò, że letkò wôżëła òpòwiôdania Sir Wade’a ò tim co òn widzôł bënë lãdu a òn sóm nie béł człowiekã jaczi bë móg tak cos wëbaczëc. Ùmarła w Africe – dze mògła bëc zacégnionô przez swòjégò chłopa, zdtereminowónégò żebë swòje słowa ùdokaznic. Czej Jermyn òddôwôł sã tim refleksjóm, zrozmiôł, że piãcdzesąt lat pò smierce jegò przodków taczi dmomniemania ni mają żódnégò cwekù.

W czerwińcu 1913 r. przëszed lëst òd M. Verhaerena w jaczim stojało, że Belg nalôz wëpchaną bodżiniã, jakô pòdług niegò nie bëła zwëczajnim òbiektã – òbiektã chtërnégò samòùk nie je w sztãdze sklasifikòwac. Ze wzglãdu na lëchi stón cała, to czë bëła to môłpa czë człowiek móg ùstalëc blós ùczałi a czas ë klimat Kònga dlô tak amatorskò przërëchtowóné mùmië nie béł łaskawi. Wkół szëjë stwòra nalazłi òstôł złoti lińcuch z pùstim bënë medalionã na jaczim béł rodowi herb. Mògło tak bëc, że N’bangùsowie gò jaczimùs nieszeslënie wzãlë ë pòwieszelë gò na na szëjë bòdżinie jako amùlet. Kòmentëjąc wëzdrzatk  ji twarzë, M. Verhearen, pòzwòlëł sobie na nôremné pòrównanié – chòc barżi w szpôrtowny spòsób zastanôwiôł sã, jak na to wszëtkò bãdze reagòwôł jegò kòrespòndent, òn sóm béł zainteresowóny nôùkòwą stroną temù nie marnowôł wiele słów w lesce przez sebie napisónym. Nôwôżniészé bëło to, że wëpchónô bòdżinia bëła zapakòwónô tak jak sã przënôlégô ë bãdze ù niegò w miesąc pò dostaniém lëstu.

Kastã dostarczëlë do rezidencje Jermynów pò pôłnim 3 zélnika 1913 rokù i zarô bëła przëniosłô do wiôldżé zalë zrëchtowóné przez Sir Roberta i Arthura, w jaczé bëłë wszëtczé afrikańsczé artefaktë. To, co sã póznié stało, mòżna wewniskòwac z relacjów jich służbë a téż z rzeczi i dokùmeńtów jaczi òstałë póznié zabadóné. Wëstrzód rozmajitëch òpòwiôdaniów nôbarżi klôr bëła ta, pòchôdającô òd stôrégò lokaja Soamesa. Pòdług tegò wôrtégò zaùfaniô człowieka, przed òdemkniãcém kastë Arthur Jermyn kôzôł wszëtczim wëlézc z jizbë, a zwãk młota ë dłëbôka jaczi czëc bëło zza zasztëkónëch dwiérzów swiôdczëłë ò tim, że nie czekôł długò z òtemkniãcym.  Przez jaczis czas nick nie bëło czëc – jak długò, tegò ju Soames nie wiedzôł, ale dłëżé jak wiertel to dérowało. Narôz czëc bëło pòtwòrny jazgòt, nie bëło wątplëwòsców, że òd Jermyna pòchôdôł, krótkò pò tim wënëkôł z jizbë  i rzucëł sã w stronã głównëch dwiérzów, jakbë gò jaczis òbrzedlëwi procëmnik gònił. Wëzdrzatk jegò twôrze, spòkójni a téż wieszczi, nie béł do òpisaniô. Stanął przed nima krótkò dwiérzów ë jakbë tkniãti jakąs mëslą, chtërnô narôz mù do głowë przëszła, copnął sã i zdżinął na trapach jidącëch w sklep. Służba bëła òniemiałô ë zdrzëlë na szpëc trapów, ale jich pón nazôd nie przëszed, a z samégò sklepù bëło czëc pôch pétrocha. Czej  przëszed smrok czëc bëło grochòt  dwiérzów jaczima wëchôdało sã ze sklepù na plac, pò sztócë młodi knôp jaczi dozérôł kònie widzôł, jak Arthur Jermyn, całi òblóny òlejã òd górë do dołu i pôchnący tim płinã tacył sã, żebë zdżinąc na czôrnim wrzosowiszczu, co bëło wkół rezidencje. Póznié òbôczelë jegò kùńc, chtëren przëszë jich nôwiãkszim strachã. Na wrzosowiszczu pòkôza sã skrã , pòwstôł płom ë słup lëdzczégò ògnia sygnął nieba. Ród Jermynów skóńczëł swòje jistnienié.

Pòwòd, dlô jaczégò zwãgloné nédżi Arthura Jermyna nie òstałe zebróné i zakòpóné, je w tim, co òstało póznié w kasce òdkrëté. Wëzdrzatk wëpchóné ùschłé i zeżgrzoné przez czas bòdżinië béł barżi obrzedlëwi, równak nie bëło żódnëch wątplëwòsców że jistota przedstôwiô biôłą môłpã pochôdającą z jaczégòs nieznónégò gatënkù, bëła mnié òbrosłô włosama jak jinszé znóné ôrte ë baro blëskô lëdzóm – nawetka baro blëskô. Dokładniészi òpis nie bëł bë miłi, ale nót je rzeknąc ò dwùch wôżnëch szczegółach, temù żë klédeją z niechtërnéma zapisama Sir Wade’a Jermyna z kòngijsczima legeńdama ò biôłim bògù ë môłpié princese. Są dwa szczegółë ò jaczich mòwa: pierszim z nich je medalion chtëren miôł herb Jermynów, drëdżim bëła szportownô sugestiô póna Verhaerena ò szlachòce do twarzë mùmië  – co póznié bëło brzadã wieszczégo a téż nienôteralnégò strachù – niekògò jinszégò jak samégò Arthura Jermyna, prapraòtroka Sir Wade’a Jermyna ë jegò nieznóné białczi. Nôleżnicë Królewsczégò Antropologicznégò Institutu spôlëlë mùmiã, medalión do stëdnië wrzucelë, a niechterny z nich nie przëznôwają, że czédës Arthur Jermyn miôł swòjã bëtnosc na tim swiece.